رابطة کارکردهای زبانی با تیپ‌های شخصیتی داستان‌های سیدمحمدعلی جمال‌زاده

زبان با دین، مذهب، جنسیت، سن، شغل، محیط، شرایط اجتماعی، و تحصیلات گویندگان پیوند دارد و همین موارد از عوامل ایجاد تیپ‌های شخصیتی در افراد است. هدف پژوهش حاضر بررسی کارکرد زبان در تیپ‌های شخصیتی داستان‌های کوتاه یکی بود یکی نبود، شاهکار، تلخ و شیرین، کهنه و نو، غیر از خدا هیچ‌کس نبود، آسمان و ریسمان، قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش‌دار، و قصة ما به سر رسید سید محمدعلی جمال‌زاده است. در این راستا نخست تیپ‌های شخصیتی داستان و ویژگی‌های خَلقی و خُلقی هریک از تیپ‌ها مشخص شده است، سپس با توجه به هدف اصلی مؤلفْ داستان‌ها، شرایط اجتماعی، متغیرها و مؤلفه‌های موجود، و رابطة کارکردهای زبانی با تیپ‌های مورد نظر بررسی شده است؛ به‌ویژه زبان، واژه‌ها، و عبارات متناسب با تیپ‌ها از لحاظ طبقة اجتماعی، شغل، تحصیلات، دین و مذهب، جنسیت، تابو، محیط، و مناسبات قدرت شرح داده شده است. پژوهش به شیوة توصیفی است و داده‌ها با استفاده از روش تحلیل محتوا با ابزار کتاب‌خانه بررسی شده است. نتیجه نشان می‌دهد که جمال‌زاده به عوامل غیر زبانی مؤثر در زبان شخصیت‌ها با آگاهی و هدف توجه داشته و توانسته است با به‌کارگیری درست متغیرها به القای بهتر مفاهیم اجتماعی در داستان‌ها کمک کند. در کل در یکی بود یکی نبود، با توجه به تعداد شخصیت‌ها، از متغیرها بیش‌تر استفاده کرده است و دو متغیر دین و مذهب و شغل بیش‌ترین تأثیر را در زبان شخصیت‌ها داشته است.